براساس قوانین مربوط به اجرای احکام مدنی که در سال ۱۳۵۶ تصویب شد، از لحظه ابلاغ اجرائیه فرد مدیون موظف است که طی مدت ۱۰ روز برای پرداخت و تسویه بدهی خود اقدام کند و در غیر این صورت، فرد طلبکار حق دارد از طریق واحد اجرای احکام در دادگاه، برای توقیف اموال او درخواست دهد.
در روند توقیف اموال، قانون‌گذار یک سری استثنائات را برای حمایت از حق و حقوق اولیه فرد بدهکار و اشخاص تحت تکفل وی پیش‌بینی کرده است که این موارد را مستثـنیات دیـن نامیده‌اند که این گزینه‌ها از نظر قانونی قابل توقیف و قابل فروش نیستند.
مستثنیات دین در قوانین
مستثنیات دین براساس قوانین مختلف، اعم از قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی که در سال ۱۳۹۴ تصویب شد، قانون آیین دادرسی مدنی مربوط به سال ۱۳۷۹، قانون اجرای احکام مدنی تصویب شده در ۱۳۵۶ و در نهایت آئین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی در سال ۱۳۸۷ پیش‌بینی شده است.
موارد مستثنیات دین
مستثنیات دین براساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی که در سال ۱۳۹۴ تصویب شده است، فقط موارد زیر را در بر می‌گیرد که عبارت‌اند از:
- منزل مسکونی که از نظر عرف در شأن فرد محکوم‌علیه در حالت اعسار او است.
- اسباب و اثاثیه زندگی که برای تأمین خواسته‌ها احتیاجات لازم فرد محکوم‌علیه و سایر افراد تحت تکفل وی ضروری است.
- کتاب‌ها و وسایل علمی و تحقیقاتی برای افراد اهل علم و پژوهش که با شأن آن‌ها تناسب دارد.
- اسباب و ابزار کار اهل کسب و کار، صنعتگران، کشاورزان و سایر افرادی که برای گذران امور ضروری زندگی آن‌ها و افراد تحت تکفلشان ضروری است.
- تلفن مورد نیاز محکوم‌علیه
- مبلغی که در هنگام قرارداد اجاره به صاحب مال پرداخت می‌شود، به شرط آنکه پرداخت مبلغ اجاره بدون آن باعث عسر و حرج شود و عین مبلغ مورد نیاز محکوم‌علیه بوده و از شأن وی بالاتر نباشد.
مرجع صالح در مستثنیات دین
مرجع صالح برای تشخیص اینکه آیا یک مالی که معرفی شده است، با شأن عرفی محکوم‌علیه متناسب است یا خیر، دادگاه صادرکننده همان حکم است. همچنین مرجع صالح برای تشخیص این مورد که آیا مالی که معرفی شده است، جزو موارد مستثـنیات دین هست یا خیر نیز دادگاه اجراکننده حکم است.
حال سؤال پیش می‌آید که اگر مسـتثنیات دیـن به مال دیگر تبدیل شود، آیا مال جدید قابل توقیف است یا همچنان جز مسـتثنیات دیـن خواهد بود؟
در صورتی که مستثنیات دین به مال دیگری تبدیل شده باشد، به عنوان مثال یک ملک در طرح اجرایی واقع گشته و بهای آن نیز پرداخت شده است، بهای آن توقیف شدنی است. البته باید گفت که چنانچه فرد مدیون اثبات کند که می‌خواهد با آن پول برای خود منزل دیگری برای زندگی خریداری کند، قابل توقیف نیست.
مستثنیات دین در مهریه
موارد مستثنیات دین در مهریه، موارد استثنائی در خصوص توقیف اموال برای مهریه است که قانون مدنی برای فرد مدیون مد نظر قرار داده است. محکوم‌علیه در این مبحث به مردی اطلاق می‌شود که متعهد است به همسر خود مهریه پرداخت نماید.
عقد نکاح در جریانات حقوقی یک نوع قرارداد بین طرفین به شمار می‌رود. در قرارداد عقد نکاح مرد برای پرداخت مهریه به زن متعهد می‌شود و در صورت ترک زندگی مشترک توسط هریک از زن و شوهر، مرد به پرداخت مهریه محکوم خواهد شد که مطابق با قانون شرع برای زن در نظر گرفته شده است.
در صورتی که مرد برای پرداخت آن امتناع بورزد، قانون برای توقیف اموال حتی توقیف سهم الارث آقا بابت مهریه اقدام کرده تا با فروش اموال منقول و غیرمنقول خودش مهریه همسر را که حق قانونی اوست، بپردازد.
مستثنیات دین در پرداخت مهریه از لحاظ قانون مدنی
مستثنیات دین در مهریه و تسویه بدهی از طریق شخص بدهکار یا مدیون در قانون مدنی به این معنی است که هرکسی در یک قرارداد معین متعهد به انجام اموری مشخص خواهد شد که براساس قانون باید طبق آن عمل نماید. چنانچه فردی از عمل به تعهدات مالی خود امتناع بورزد، فرد شاکی می‌تواند برای دریافت طلب خود طبق قانون برای درخواست توقیف اموال اقدام کند.
گاهی حتی دادگاه بدون تقاضا و دادخواست شاکی در جهت توقیف اموال، برای توقیف اموال بدهکار یا محکوم‌علیه حکم مربوطه را صادر می‌کند. اما باید بدانید که قانون مدنی در مورد برخی از ممنوعیت‌های شرعی استثنائاتی را در خصوص توقیف اموال پیش‌بینی کرده است.
هنگامی که زندگی فرد بدهکار، شأن خانوادگی و اجتماعی او و مستلزمات زندگی‌اش با بازداشت اموال وی به خطر بیافتد، براساس قانون راه‌های دیگری برای دستیابی به طلب شخص وجود دارد تا از این طریق از توقیف و ضبط اموال او جلوگیری شود.
این موارد استثنا برای پرداخت هر نوع بدهی اعم از بدهی در معامله یا بدهی در پرداخت مهریه در اصل مسئله تفاوتی ندارد. در مجموع مواردی را که طبق قانون برای تسویه بدهی نمی‌توان دریافت کرد، مستثنیات دین گفته می‌شود.
رسیدگی به مستثنیات دین در خصوص پرداخت مهریه
دادگستری، مرجع صالح در خصوص رسیدگی به مستثنیات دین در مهریه است، اما مراجع دیگری هم مانند اداره ثبت اسناد و املاک کشور، اداره کار، اداره دارایی و مراجع دیگر رسیدگی به شکایت برای صدور حکم توقیف مال می‌توانند به عنوان مرجع صالح عمل کنند.
احتمال دارد در هنگام رسیدگی به فرایند تسویه بدهی مهریه، زوجه فهرستی از اموال همسر خود را به دادگاه ارائه کند که جزو موارد مستثنیات دین باشد و یا بعد از توقیف اموال برای مهریه مرد ادعا کند که این اموال جزو موارد مستثنیات دین بوده است. این مسائل از دسته مشکلاتی است که در هنگام اجرای حکم ممکن است پیش آید.
همان‌طور که بیان شد مرجع صالح برای رسیدگی به این مسئله دادگاه است؛ بنابراین مأمور اعزامی از طرف دادگاه در خصوص این سؤال که آیا اموال مرد در دسته مستثنیات او هست یا خیر باید تحقیقات لازم را به عمل آورد. مرد در مورد حکم توقیف اموال برای پرداخت مهریه حق دارد به دادگاه تجدید نظر اعتراض کند.
واضح است که تا زمان اعلام حکم اصلی دادگاه، اموال مرد برای پرداخت دین از توقیف خارج می‌شود. مرجع مجری این حکم براساس مستندات قانون، مواردی را که بیان کردیم با اموال فرد مدیون مطابقت می‌دهد، همچنین بایدشان محکوم‌علیه، عرف و منزلت اجتماعی او را نیز مورد توجه قرار دهد، سپس برای صدور حکم تصمیم‌گیری می‌کند.
مستثنیات دین خودرو
خود خودرو صرفاً جزو موارد مستثنیات دین قرار نمی‌گیرد؛ اما امکان دارد محکوم‌علیه از آن برای گذران امور ضروری زندگی و کسب و کار خود استفاده کند. نمونه این افراد شامل فعالیت در تاکسی‌های آنلاین، مشاغل مربوط به وانت‌بارهای اینترنتی و غیره خواهد شد. در این شرایط خودرو در دسته مستثنیات دین مدیون قرار دارد و نمی‌توان آن را توقیف کرد، اما محکوم‌علیه باید فعالیت خود با این خودرو را با اسناد و مدارم قانونی ثابت کند.
اما در صورتی که از خودرو برای امور شخصی استفاده شود، جزو موارد مستثنیات دین نیست و می‌توان آن را توقیف کرد.
خودروی تاکسی نیز به دلیل اینکه وسیله گذران امور زندگی است، بی‌شک جزو موارد مستثنیات دین است؛ همچنین خودروهای سواری را که شخص از آن برای مسافرکشی و گذران امور زندگی استفاده می‌کند (مانند تاکسی‌های اینترنتی (اسنپ)) هم می‌تواند در دسته مستثنیات دین به شمار آورد که البته تأیید این مورد با قاضی اجرای حکم است.
سهم الارث و مستثنیات دین
دعاوی مستثنیات دین تا هنگامی قابل اجرا است که فرد مدیون در قید حیات باشد؛ در غیر این صورت چنانچه فوت شده باشد وراث نمی‌توانند ادعاهای قابل طرح در این موضوع را بیان کنند و براساس قانون کلیه اموال متوفی توقیف خواهد شد.
در واقع وراث زمانی می‌توانند به ارث دست پیدا کنند که براساس قانون ابتدا بدهی و کل دین‌های متوفی پرداخت شده باشد.
اثبات مستثنیات دین
لیست اموالی که جزو موارد مستثنیات دین هستند، در قانون به وضوح ذکر شده است. با این وجود اثبات این امر که این اموال درشان فرد بدهکار است یا خیر، به عهده دادگاه صالح است و این امر نیز با عنایت به شرایط مدیون بررسی خواهد شد که آیا متناسب با شأن مدیون بوده، یا بالاتر و یا پایین‌تر از شأن وی است.
در مورد این مسائل مشورت با یک وکیل ماهر در حوزه مستثنیات دین می‌تواند راه درستی را به شما نشان دهد.
وکیل مربوط به مستثنیات دین
با توجه به تعدد جرم و تخلف‌ها، وکلا به صورت تخصصی و مجزا در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کنند. موسسه حقوقی سفیر از یک تیم حرفه‌ای مسلط به موضوعات حقوقی متفاوت تشکیل شده و آماده خدمت‌رسانی به هموطنان عزیز است.
وکیلی که در مورد استثناها در دین تخصص دارد و پرونده‌های این موضوع از وکالت را به دست می‌گیرد، وکیل مستثنیات دین نام دارد. وکیل مستثنیات دین در سفیر می‌تواند شما را در رسیدن به هدفتان یاری کند تا با صرف کمترین زمان و هزینه به بهترین نتیجه ممکن برسید. در این مدت نیز یک نفر به عنوان پشتیبان شما را تا پایان مراحل پرونده همراهی خواهد کرد تا سؤالات خود را از ایشان بپرسید و در جریان جزئیات پرونده قرار بگیرید.
